2021-10-17: Pokaz przedwojennego filmu „Europa”

niedziela, 17 października 2021

15 października 2021 roku w warszawskim kinie Iluzjon odbył się pokaz przedwojennego filmu "Europa". Kopia nowatorskiego dzieła małżeństwa Themersonów została poddana rekonstrukcji cyfrowej i wzbogacono ją o ścieżkę dźwiękową.

Oryginał został odnowiony przez firmę Fixafilm, która specjalizuje się w cyfrowych rekonstrukcjach. Ponadto dodano do niego ścieżkę dźwiękową autorstwa kompozytora Lodewijka Munsa. Premiera odbyła się 6 października podczas 65. Festiwalu Filmowego w Londynie. Polski pokaz odbył się 15 października w Warszawie.

Obraz tworzony w latach 1931-1932 bazował na poemacie Anatola Sterna "Europa" z 1929 r. Adaptacja oddawała uczuciowość i nastrojowość społeczeństwa, by później oddać jego dramaturgię po przeobrażeniu. Historia ukazywała dynamiczną przemianę Europy na społeczeństwo przemysłowe oraz rodzenie się ruchów antydemokratycznych jak faszyzm.

Dzieło małżeństwa Themersonów pokazuje możliwości polskiego kina z lat 30 XX. wieku. Jest jednym z przedstawicieli awangardy w sztuce tamtego okresu. Ten obraz filmowy wyróżnia się wieloma zabiegami reżyserskimi jak wykorzystaniem negatywów, wielokrotnej ekspozycji, animacji przedmiotów czy odwróconymi zdjęciami poklatkowymi. "Europa" jest jednym z najważniejszych dzieł polskiej i światowej kultury. Film istniał w świadomości, chociaż fizyczna wersja przepadła w okresie II wojny światowej. W 1962 r. pod kierunkiem Stefana Themersona stworzono jedną z jego rekonstrukcji w formie serii fotogramów. W latach 70. małżeństwo Themersonów odtworzyło listę montażową "Europy". W 1988 r. reżyser Piotr Zarębski dokonał ponownej ekranizacji filmu pod nazwą "Europa II" ku pamięci jego twórców.

	Z jednej strony jest to film, który jest świadectwem, dziedzictwem polskiej nowoczesności. Film łączy w sobie próby eksperymentalno-fotograficzno-dokumentalne i pokazuje jak w Warszawie na początku lat 30. próbowano wydobyć nowe możliwości tego medium
— Szefowa berlińskiego Instytutu Pilickiego Hanna Radziejowska.

Zaginiona kopia była jednym z wielu filmów zabranych przez Themersonów w 1938 r. do Paryża. Następnie po zdobyciu stolicy Francji przez Niemców w 1940 r. "Europa" trafiła do niemieckich archiwów. W III Rzeszy "Europa" była określana "propagandą". Sam Stefan Themerson nie wierzył w możliwość odnalezienie jego dzieła, które stworzył wraz z żoną Franciszką Themerson.

Film odnalazła polska archiwistka z berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego Anna Bobczuk. Od 2019 r. Instytut Pileckiego współpracuje z niemieckim Bundesarchiv w pracach badawczych.